��������ϲʿ������

Gwnaeth genynnau mor hen â 2.3 miliwn o flynyddoedd oed helpu'r dolffin trwynbwl i addasu i gynefinoedd newydd trwy newidiadau mewn ymddygiad ac efallai mai dyma’r gyfrinach i'w goroesiad ac ehangiad eu hamrywiaeth, yn ôl yr ymchwil newydd a arweiniwyd gan Brifysgol St Andrews, gyda chyfranogiad gan Prifysgol ��������ϲʿ������.

Mae deall y prosesau sy'n caniatáu i rywogaethau ehangu eu hamrywiaeth ac addasu i amodau amgylcheddol newydd mewn cynefin sydd ar gael o'r newydd, fel cynefinoedd arfordirol newydd ar ddiwedd oes yr iâ diwethaf, yn gwestiwn hanfodol mewn bioleg.��

Roedd yr yn edrych ar hyn mewn perthynas â’r dolffin trwynbwl cyffredin hynod gymdeithasol a hirhoedlog, rhywogaeth sydd wedi addasu dro ar ôl tro o fod yn rhywogaeth y dyfnfor (eigionol) i fyw mewn dyfroedd arfordirol.��

Yr hyn sy’n allweddol i'w gallu i addasu i amgylcheddau cyfnewidiol dros genedlaethau, yw’r genynnau sy'n gysylltiedig â galluoedd gwybyddol ac ymddygiadau bwydo, sy'n dangos bod gallu dolffiniaid trwynbwl i gymdeithasu wedi eu helpu i addasu a goroesi.

Bu Dr Andrew Foote, y cyd-awdur, yn cyd-oruchwylio’r project ymchwil pan oedd yn Ysgol Adnoddau Naturiol y Brifysgol. Mae erbyn hyn ym Mhrifysgol Gwyddoniaeth a Thechnoleg Norwy. Eglurodd:

��Mae'r dywediad "hen win mewn poteli newydd", yn cyfeirio at hen syniadau'n cael eu hailbecynnu fel rhai newydd. Mae ein canlyniadau'n awgrymu bod genynnau hynafol sydd wedi'u hail-becynnu mewn cenedlaethau newydd o ddolffiniaid trwynbwl wedi eu helpu i addasu dro ar ôl tro i fywyd mewn dyfroedd arfordirol ym mhob rhan o’r byd."

��

Dywedodd y prif awdur, Dr Marie Louis ym Mhrifysgol St Andrews:��

“Roedd hen enynnau yn gyfranwyr pwysig at allu dolffiniaid trwynbwl i addasu dro ar ôl tro i ddyfroedd arfordirol ledled y byd.��

“Ar ben hynny, mae gan nifer o’r genynnau sy’n gysylltiedig â’r addasiad ailadroddol hwn i gynefinoedd arfordirol, swyddogaethau o ran galluoedd gwybyddol a bwydo, sy’n awgrymu swyddogaeth ymddygiad cymdeithasol wrth hwyluso gallu dolffiniaid trwynbwl i addasu i amodau newydd.

“Felly, gallai gwarchod hen enynnau fod yn hollbwysig i unrhyw rywogaeth ymdopi â’r newid byd-eang cyflym cyfredol.”

Bu’r tîm ymchwil yn gwneud ail-ddilyniant a dadansoddiad o genomau cyfan 57 o ddolffiniaid arfordirol ac eigionol o dri rhanbarth: dwyrain Gogledd yr Iwerydd, gorllewin Gogledd yr Iwerydd a dwyrain Gogledd y Môr Tawel i ddarganfod sut mae'r dolffin trwynbwl ��wedi gallu addasu dro ar ôl tro i ddyfroedd arfordirol.��

Gwelsant fod yr ecoteipiau eigionol ac arfordirol o Fôr yr Iwerydd a'r Môr Tawel wedi esblygu'n annibynnol, tra bod y rhai yn yr Iwerydd yn gysylltiedig yn rhannol.��

Wrth sganio'r genomau ar gyfer patrymau amrywiaeth genetig a gwahaniaethu, gwelodd y tîm fod rhai ardaloedd ar y genom dan ddylanwad dethol ym mhob un o'r tair poblogaeth arfordirol sy’n bell yn ddaearyddol ac felly'n debygol o fod yn gysylltiedig ag addasu i gynefinoedd arfordirol.

Hyd yn oed yn fwy trawiadol oedd y ffaith bod yr ardaloedd genomig hyn, o dan addasiad cyfochrog ac yn bresennol ar amledd isel i ganolradd yn y poblogaethau eigionol, yn hen iawn.

Mae hyn yn awgrymu bod yr hen enynnau hyn wedi cael eu hail-becynnu dro ar ôl tro wrth ffurfio poblogaethau arfordirol, pan agorodd cynefinoedd arfordirol newydd, er enghraifft ar ddiwedd oes yr iâ diwethaf.��

��